Χρόνιο Αγροτικό Πρόβλημα και Πανελλαδικές Κινητοποιήσεις
Γράφει ο Ευάγγελος Αλεξανδρής Ανδρούτσος
Οι πρόσφατες πανελλαδικές κινητοποιήσεις και τα μπλόκα των αγροτών αποτελούν ακόμη μια έκφραση ενός βαθύτερου, διαχρονικού προβλήματος που ταλανίζει την ελληνική ύπαιθρο. Η Ελλάδα εδώ και δεκαετίες καθυστερεί δραματικά να ανακαινίσει και να αναδιαμορφώσει την αγροτική και κτηνοτροφική παραγωγή της, επιμένοντας σε ένα παραγωγικό μοντέλο ξεπερασμένο, αναχρονιστικό και αδύναμο απέναντι στον ευρωπαϊκό ανταγωνισμό.
Το πρόβλημα δεν περιορίζεται μόνο στη χαμηλή παραγωγικότητα ή στο υψηλό κόστος παραγωγής· είναι δομικό. Η Ελλάδα εξακολουθεί να στηρίζεται σε μικρές, κατακερματισμένες εκμεταλλεύσεις, όπου η πολυδιάσπαση των αγρών σε μικρά και συχνά ασύνδετα τεμάχια αποτελεί έναν από τους χειρότερους δείκτες της ελληνικής αδυσώπητης πραγματικότητας. Η εξαιρετικά μικρή κλίμακα παραγωγής καθιστά αδύνατη τη δημιουργία οικονομιών κλίμακας, τη μείωση του κόστους, την εισαγωγή σύγχρονων πρακτικών, την αξιοποίηση τεχνολογιών και τελικά την ουσιαστική ενίσχυση του εισοδήματος του παραγωγού.
Στην καρδιά αυτής της κρίσης βρίσκεται η τραγική έλλειψη συνεργασίας, που διαπερνά ολόκληρο το πρωτογενές σύστημα. Οι συνεταιρισμοί παραμένουν σε μεγάλο βαθμό αδύναμοι, κατακερματισμένοι ή σε κρίση εμπιστοσύνης, ενώ τα δίκτυα αλληλεγγύης και συνεργατικών σχημάτων μεταξύ παραγωγών – που σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες αποτελούν τον κορμό της αγροτικής ισχύος – υπολειτουργούν ή δεν υφίστανται.
Αντί για συλλογική δράση, στρατηγική οργάνωση, συμβολαιακή γεωργία και κοινές επενδύσεις, η ελληνική παραγωγή επιμένει στο μοντέλο του μοναχικού παραγωγού που παλεύει μόνος του απέναντι στην αγορά, το κόστος και τις διεθνείς πιέσεις. Το αποτέλεσμα είναι ένα πλαίσιο μη ανταγωνιστικό, ιδιαίτερα ευάλωτο στις διεθνείς κρίσεις και ανίκανο να εξασφαλίσει αξιοπρεπές και βιώσιμο εισόδημα στους ανθρώπους που παράγουν την ελληνική τροφή.
Οι αγροτικές διαμαρτυρίες δεν είναι λοιπόν ένα πρόσκαιρο φαινόμενο. Είναι η κορυφή ενός οικοδομήματος που εδώ και χρόνια ραγίζει: η διαχρονική αδυναμία του ελληνικού κράτους να σχεδιάσει μια σύγχρονη παραγωγική πολιτική και η εξίσου διαχρονική αδυναμία του αγροτικού κόσμου να βρει τη δύναμη της συνεργασίας και της συλλογικότητας. Αν δεν αντιμετωπιστούν αυτές οι βαθιές ρίζες του προβλήματος, τα μπλόκα θα συνεχίσουν να επανέρχονται ως αναμενόμενη, σχεδόν αναπόφευκτη, κραυγή μιας υπαίθρου που ασφυκτιά.
Ποια ήταν τα «δομικά λάθη» και οι παθογένειες
1. Αδυναμία συγκέντρωσης και εκσυγχρονισμού παραγωγής
Από τη δεκαετία του 1970, συχνά λεγόταν ότι η χρηματοδότηση της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής (ΚΑΠ) θα έπρεπε να οδηγήσει σε μείωση του ποσοστού αγροτικού πληθυσμού, συγκέντρωση γης και εκμετάλλευση από πιο αποτελεσματικές, μεγαλύτερες μονάδες — ώστε να αυξηθεί η παραγωγικότητα και να συγκλίνει η Ελλάδα με την υπόλοιπη Ευρώπη.
Η πραγματικότητα: πολλές επιδοτήσεις έφτασαν σε οικογενειακές «καλλιέργειες» ή μικρο-κτηνοτροφικές εκμεταλλεύσεις, χωρίς ουσιαστικό παραγωγικό μετασχηματισμό — δηλαδή χωρίς θερμοκήπια, μηχανήματα, επενδύσεις, κ.λπ., όπως πολλά προγράμματα υποσχόταν. Το αποτέλεσμα ήταν διατήρηση της πολυδιάσπασης και χαμηλής παραγωγικότητας.
2. Απουσία θεσμικού – οργανωτικού εκσυγχρονισμού και συνεταιρισμών
Παρά ότι υπήρχε θεωρητικά σχεδιασμός για μετασχηματισμό — με καταγραφή αγροτών, σύνδεση με συνεταιρισμούς, εκσυγχρονισμό — αυτό δεν υλοποιήθηκε ουσιαστικά.
Η «γεωγραφική αποσπασματικότητα» (πολλές μικρές εκμεταλλεύσεις, διάσπαρτες) παρέμεινε. Δεν υπήρξε πραγματική αναδιάρθρωση παραγωγής, ούτε αλλαγή του μοντέλου από «πολλούς μικρούς αγρότες» σε «λίγες δυνατές εκμεταλλεύσεις».
3. Κενά και αδυναμίες στα ελέγχους – διαφθορά
Ο ΟΠΕΚΕΠΕ, που είχε την ευθύνη για τη διανομή των ευρωπαϊκών ενισχύσεων, απέτυχε συστηματικά να διασφαλίσει ότι οι ενισχύσεις δίνονται μόνο σε όσους δικαιούνται (πραγματική καλλιέργεια, ιδιόκτητη ή νόμιμα μισθωμένη γη, ζώα, κ.λπ.).
Υπήρχαν μεγάλα κενά στο μητρώο αγροτών και στις δηλώσεις δικαιωμάτων γης / βοσκότοπων — γεγονός που άφηνε περιθώρια για μαζικές πλαστές δηλώσεις.
Το αποτέλεσμα: εκτεταμένες περιπτώσεις να δίνονται επιδοτήσεις σε άτομα που δεν καλλιεργούσαν ή δεν είχαν δικαιώματα γης — περιπτώσεις «εικονικής γεωργίας/κτηνοτροφίας».
Παραδείγματα σκανδάλων & θεσμικής αποτυχίας — Ο ΟΠΕΚΕΠΕ και μετά
Το 2025 οι αρχές της European Public Prosecutor’s Office (EPPO) ξεκίνησαν έρευνα για οργανωμένη απάτη με επιδοτήσεις — δεκάδες άτομα (πραγματικοί «νέοι αγρότες») φέρεται να έλαβαν δικαιώματα επιδότησης με ψευδείς δηλώσεις: είτε για βοσκότοπους που δεν υπήρχαν, είτε για δημόσια γη, είτε για ζώα που δεν είχαν.
Εκδικάστηκαν πάνω από 100 υποθέσεις κατ’ αρχήν, για ζητήσεις κονδυλίων που προκάλεσαν ζημία στο ευρωπαϊκό ταμείο.
Το τελικό αποτέλεσμα: το 2025 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επέβαλε πρόστιμο στην Ελλάδα — της τάξης των ~ €392,2 εκατομμυρίων — για «συστηματικές και επίμονες ελλείψεις» στην εφαρμογή και επιτήρηση του κανονισμού της ΚΑΠ.
Ο ΟΠΕΚΕΠΕ τελικά διαλύθηκε: οι λειτουργίες του μεταφέρθηκαν στην Ανεξάρτητη Αρχή Δημοσίων Εσόδων (ΑΑΔΕ), ως συμβολική και ουσιαστική αναγνώριση της αποτυχίας.
Το σκάνδαλο αυτό — όπως γράφεται σε δημοσιεύματα — δεν είναι μεμονωμένο, αλλά κορύφωση μιας χρόνιας κατάστασης όπου «γενναιόδωρες κοινοτικές ενισχύσεις» ευρωπαίων φορολογούμενων, μετατρέπονταν σε κρατικοπολιτικά ραγιάδικα «ρουσφέτια», «παραχωρήσεις» και «πελατειακές» παροχές, αντί για πραγματική ανάπτυξη της ελληνικής αγροτικής παραγωγής.
Γιατί η αποτυχία δεν είναι απλώς «λίγο κακή διαχείριση» — είναι συστημική
Η «πολιτική λογική» της αγροτικής ενίσχυσης μετατράπηκε σε παρασιτική «κατανομή εισοδήματος» — χωρίς αναγκαία παραγωγική βάση ή επενδύσεις — με αποτέλεσμα μεγάλο μέρος των κονδυλίων να μην πετυχαίνει κανένα αναπτυξιακό στόχο.
Η αποτυχία στη διαχείριση (μυστικότητα, πελατειακές σχέσεις, έλλειψη διαφάνειας) έκανε σχεδόν δεδομένη την κατάχρηση, επιδοτώντας «φαντάσματα» αντί για πραγματικούς αγρότες.
Η διακοπή των πόρων — πρόστιμα από την ΕΕ, διακοπή εγκρίσεων — πλήττει πλέον και όσους πραγματικά καλλιεργούν, μειώνοντας την εμπιστοσύνη των αγροτών στο κράτος και στα θεσμικά εργαλεία υποστήριξης.
Αυτή η εμπλοκή διαφθοράς και κακοδιαχείρισης υποσκάπτει οποιαδήποτε προοπτική συγκέντρωσης, εκσυγχρονισμού ή πραγματικής μεταρρύθμισης του πρωτογενούς τομέα.
Τι δείχνει το παράδειγμα του ΟΠΕΚΕΠΕ για την γενικότερη αγροτική πολιτική
Το ζήτημα δεν είναι μόνο ότι χάθηκαν χρήματα — είναι ότι χάθηκε η ευκαιρία για να οργανωθεί η ελληνική αγροτική παραγωγή με σύγχρονο, ευρωπαϊκών προδιαγραφών τρόπο. Η εμπιστοσύνη προς τους θεσμούς κατέρρευσε, οι πραγματικοί αγρότες αισθάνονται δικαιωμένοι και ταυτόχρονα προδομένοι. Οι πόροι της ΕΕ — που θα μπορούσαν να είχαν χρησιμεύσει για θερμοκήπια, εκσυγχρονισμό υποδομών, μεγάλες εκμεταλλεύσεις, γεωργία με κλίμακα — τελικά μετατράπηκαν σε επιδοτήσεις χωρίς παραγωγικό αποτύπωμα, για αγορά αγροτικών οχημάτων τύπου datsun και toyota και διαμερίσματα, και σε περιπτώσεις σε σκανδαλώδη διασπάθιση επίδειξης χλιδάτης ζωής και νυχτερινού ξεφαντώματος σε κοσμικά κέντρα.
Αυτό εξηγεί και γιατί σήμερα, ενώ η Ελλάδα διαμαρτύρεται και αγανακτεί για «άδικο σύστημα επιδοτήσεων», ουσιαστικά λείπει ένα πραγματικό σχέδιο ανασυγκρότησης της γεωργίας — δεν αρκεί να μοιράζεις επιδοτήσεις, πρέπει να χτίσεις παραγωγικές ικανότητες, υποδομές, δεσμούς συνεργασίας, έλεγχο και διαφάνεια. Στην Ελλάδα όμως όπου η κοινωνία πολιτών πάσχει ακούγονται σαν άσχετες λεπτομέρειες εκτός πολιτικής εμβέλειας μεταξύ των κομματικών αντιπαραθέσεων.
