ΕΡΜΙΟΝΙΔΑ: Η ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΠΟΛΙΤΩΝ ΑΠΟΥΣΙΑΖΕΙ
Το θλιβερό φαινόμενο της οικονομικής μονομανίας και η ανάγκη πολιτισμικής αφύπνισης
Του Ευάγγελου Αλεξανδρή Ανδρούτσου
(Δημοσιεύεται στο www.grecia.it)
Η νεοελληνική κουλτούρα: ο νεοπλουτισμός
Αν κάτι χαρακτηρίζει τη νεοελληνική πραγματικότητα των τελευταίων δεκαετιών, είναι η μετατόπιση του κοινωνικού προσανατολισμού από τις αξίες της συνεργασίας και του κοινού καλού, τον παραδοσιακό αλληλέγγυο κοινοτισμό, προς τη λατρεία του οικονομικού συμφέροντος.
Η επιβίωση μετατράπηκε σε αυτοσκοπό, και η «οικονομική επιτυχία» σε μονάδα μέτρησης της ανθρώπινης αξίας. Το φαινόμενο αυτό εκδηλώνεται με ιδιαίτερη ένταση στην περιφέρεια, όπου η έννοια της κοινωνίας πολιτών έχει σχεδόν εξαφανιστεί.
Ερμιονίδα: ένας τόπος ευλογημένος, αλλά διχασμένος
Η Ερμιονίδα, τόπος ιστορικός και ευλογημένος από τη φύση, ζει σήμερα μια αντίφαση.
Από τη μία, η ακτογραμμή μετατρέπεται σε μια «ριβιέρα» ιδιωτικών επενδύσεων και πολυτελών εξοχικών. Από την άλλη, η ενδοχώρα —τα χωριά, οι κοινότητες, η καθημερινότητα των κατοίκων— παραμένει βυθισμένη στην εγκατάλειψη.
Η τοπική ανάπτυξη μετριέται με δείκτες οικοπεδικής αξίας σπέκουλας της αρπαχτής και όχι με δείκτες ποιότητας ζωής. Οι επενδύσεις κατευθύνονται σε βίλες και τουριστικές βιτρίνες, ενώ απουσιάζουν δομές πολιτισμού, παιδείας, ψυχαγωγίας, συγκοινωνιών και κοινωνικής συνοχής.
Ο “ξένος” που επέστρεψε και ένιωσε πραγματικά ξένος
Ως Έλληνας της διασποράς, που επέστρεψα στην μητρική Ερμιονίδα ύστερα από μισό αιώνα ζωής και εργασίας στην Ιταλία, διαπίστωσα κάτι βαθιά θλιβερό:
Η αξία ενός ανθρώπου δεν μετριέται από την παιδεία, την εμπειρία ή τη διάθεση προσφοράς του, αλλά από το μέγεθος του πορτοφολιού του.
Ακόμα και για να συμμετάσχεις σε έναν πολιτιστικό σύλλογο, το πρώτο και μοναδικό που ζητείται είναι η ετήσια χρηματική συνδρομή — όχι η γνωριμία, η διάθεση συνεργασίας, ούτε η ταύτιση με το καταστατικό ή τους στόχους του φορέα.
Η οικονομική συνεισφορά αντικατέστησε τη συμμετοχή. Έτσι, γραφειοκρατικά, ψυχρά, τυπικά, η τοπική κοινωνία χάνει σταδιακά το πιο πολύτιμο κεφάλαιό της: το ανθρώπινο.
Η απουσία θεσμών συνεργασίας
Εκεί όπου θα έπρεπε να υπάρχουν δίκτυα αλληλεγγύης, ομάδες πολιτών, πρωτοβουλίες συμμετοχής και διαβούλευσης, επικρατεί σιωπή και ατομισμός, συχνά σε βαθμό ακραίου τυχοδιωκτισμού.
Οι θεσμικοί εκπρόσωποι —αιρετοί και διορισμένοι— λειτουργούν συχνά με την ίδια λογική της οικονομικής συναλλαγής: ό,τι δεν αποφέρει χρήμα, θεωρείται άχρηστο και παραπέμπεται σαν μπαλάκι του τέννις από τον έναν αναρμόδιο στον άλλον μέσω της γραφειοκρατίας. Ενώ αν το φυσάς το παραδάκι σε πιάνει ο γραφειοκράτης από το χεράκι και σου ανοίγει όλα τα παραθυράκια και τις κερκόπορτες του νόμου…
Κι όμως, μια κοινωνία χωρίς ενεργούς πολίτες, χωρίς συλλογικό πνεύμα και δημοκρατική κουλτούρα και διαφάνεια, δεν μπορεί να παράγει βιώσιμη ανάπτυξη.
Η ανάγκη για μια νέα κοινωνική παιδεία
Η πραγματική πρόοδος της Ερμιονίδας δεν θα έρθει από άλλες πολυτελείς επενδύσεις εκατομμυριούχων πού απλώς αναπαράγουν και βαθαίνουν το κοινωνικό χάσμα επιφανειακού νεοπλουτισμού αποικιακού τύπου, αλλά από την επένδυση στους ανθρώπους που βιώνουν τις πραγματικές ανθρώπινες συνθήκες συνύπαρξης:
στην εκπαίδευση, στη συνεργασία, στην κοινωνική και πολιτισμική αυτογνωσία.
Αντί να επιζητούμε «επενδυτές» με κεφάλαια, ας αναζητήσουμε πολίτες με όραμα και ήθος.
Αντί να μετράμε τετραγωνικά οικοπέδων, ας μετρήσουμε τα τετραγωνικά του νου και της συμπεριφοράς μας.
Η Ερμιονίδα και το νόημα της κοινότητας
Η Ερμιονίδα χρειάζεται να ξαναβρεί το νόημα της κοινότητας και αλληλεγγύης για να βρει το νήμα της προόδου.
Στις μέρες μας, η Ερμιονίδα μοιάζει να έχει χάσει κάτι από το συλλογικό της πνεύμα, εκείνο που κάποτε ένωνε τους ανθρώπους μέσα από τη συνεργασία, τη φιλοξενία και τη φροντίδα για τον τόπο. Η ταχύτητα των αλλαγών, η εποχικότητα του τουρισμού και η πίεση της καθημερινότητας οδήγησαν σιγά σιγά σε μια απομόνωση∙ ο καθένας προσπαθεί να επιβιώσει ανταγωνιστικά μόνος του, χωρίς τον ζωντανό ιστό της κοινότητας που δίνει δύναμη και προοπτική.
Όμως η αληθινή πρόοδος δεν είναι μόνο έργα και υλικοτεχνικές υποδομές· είναι σχέσεις, εμπιστοσύνη και κοινά οράματα. Μια κοινωνία που ξαναθυμάται να συνεργάζεται, να συζητά, να δημιουργεί συλλογικά, μπορεί να μετατρέψει ακόμη και τις δυσκολίες σε ευκαιρίες. Η αλληλεγγύη δεν είναι ρομαντική έννοια, αλλά πρακτικό εργαλείο αναγέννησης: από τους παραγωγούς, αγρότες και τους εκπαιδευτικούς, μέχρι τους επαγγελματίες του τουρισμού και τους νέους που αναζητούν προοπτική στον τόπο τους.
Η Ερμιονίδα έχει όλες τις προϋποθέσεις να ξαναγίνει υπόδειγμα ανθρωποκεντρικής ανάπτυξης: πολιτισμό, φυσικό πλούτο, ιστορία και ανθρώπους με ευαισθησία. Αυτό που χρειάζεται είναι να ξαναπλέξει το «νήμα της κοινότητας», μέσα από μικρές αλλά ουσιαστικές πράξεις συνάντησης, συνεργασίας και κοινού οράματος. Μόνο έτσι η πρόοδος θα έχει νόημα — γιατί θα είναι πρόοδος για όλους.
Να γίνει τόπος συνύπαρξης, όχι απλής συμβίωσης.
Να πιστέψει ξανά ότι ο πολιτισμός δεν είναι κόστος, αλλά διορατική μακροπρόθεσμη βιώσιμη επένδυση.
Μόνο τότε θα μπορέσει να μιλήσει για ανάπτυξη που σέβεται τον άνθρωπο, το περιβάλλον και την ιστορία της.
Ευάγγελος Αλεξανδρής Ανδρούτσος
Κοινωνιολόγος, Επιμορφωτής, Δημοσιογράφος, Εκδότης.
www.grecia.it
