Η κοινωνιοθεραπεία: κοινωνιολογία ή ψυχολογική μυσταγωγία; La socioterapia: sociologia o mistagogia psicologica?

Visualizzazioni dell'articolo: 8

Η κοινωνιοθεραπεία: κοινωνιολογία ή ψυχολογική μυσταγωγία;

La socioterapia: sociologia o mistagogia psicologica?

1. Η κοινωνιοθεραπεία ως κλάδος ψυχολογίας

GR: Παραδοσιακά η έννοια της «θεραπείας» ανήκε στον χώρο της ιατρικής και της ψυχολογίας, με έμφαση στο άτομο και την ψυχή. Έτσι, κάθε μορφή «-θεραπείας» εντάχθηκε σχεδόν αυτόματα στη ψυχολογική σφαίρα, παραμερίζοντας την κοινωνιολογική οπτική.

IT: Tradizionalmente il concetto di “terapia” apparteneva all’ambito medico e psicologico, con un’enfasi sull’individuo e sull’anima. In questo modo, ogni forma di “-terapia” è stata quasi automaticamente collocata nella sfera psicologica, mettendo in secondo piano la prospettiva sociologica.

2. Η παραμόρφωση της κοινωνιολογικής μεθόδου

GR: Η κοινωνιολογία βασίζεται σε ορθολογική ανάλυση κοινωνικών σχέσεων και θεσμών. Όμως η ψυχολογία προσέγγισε τα κοινωνικά προβλήματα μέσω του ατομικού βιώματος, με αποτέλεσμα η κοινωνιοθεραπεία να «ψυχολογικοποιηθεί». Η ορολογία έγινε μυσταγωγική, με αναφορές στην ψυχή και στα τραύματα, απομακρύνοντας την επιστήμη από τη δομική-αναλυτική προσέγγιση.

IT: La sociologia si fonda sull’analisi razionale delle relazioni sociali e delle istituzioni. Tuttavia, la psicologia ha interpretato i problemi sociali attraverso l’esperienza individuale, e così la socioterapia si è “psicologizzata”. La terminologia è diventata mistagogica, con riferimenti all’anima e alle ferite interiori, allontanando la disciplina dall’approccio strutturale-analitico.

3. Ελλάδα και Ιταλία: επιμονή σε ψυχισμούς

GR: Η ορθόδοξη και καθολική παράδοση τόνισε τον ρόλο της ψυχής ως κέντρου της ύπαρξης. Αυτό διαπότισε και την επιστήμη. Οι σχολές ψυχολογίας απέκτησαν μεγαλύτερο κύρος, ενώ η κοινωνιολογία έμεινε σε δευτερεύουσα θέση. Ο ορθολογισμός του Διαφωτισμού και της κριτικής θεωρίας συχνά αμφισβήτησε θρησκευτικές και πολιτικές εξουσίες· για αυτό υπήρξε συγκράτηση στην υιοθέτησή του.

IT: La tradizione ortodossa e cattolica ha sottolineato il ruolo dell’anima come centro dell’esistenza. Ciò ha influenzato anche la scienza. Le scuole di psicologia hanno acquisito maggior prestigio, mentre la sociologia è rimasta marginale. Il razionalismo dell’Illuminismo e della teoria critica ha spesso messo in discussione i poteri religiosi e politici; per questo motivo la sua adozione è stata limitata.

4. Η παραγνώριση της παγκόσμιας κοινωνιολογικής γνώσης

GR: Η διεθνής κοινωνιολογία έχει παραγάγει πλούσιες κατηγορίες ανάλυσης (Durkheim, Weber, Habermas, Bourdieu). Στην Ελλάδα και την Ιταλία, όμως, συχνά έμεινε στο περιθώριο. Αν η κοινωνιοθεραπεία διατηρούσε την κοινωνιολογική της βάση, θα απαιτούσε κριτική στις κοινωνικές δομές και στις ανισότητες. Αντί γι’ αυτό, η ψυχολογικοποίηση μετέφερε το βάρος σε ατομικά προβλήματα, λιγότερο απειλητικά για το κατεστημένο.

IT: La sociologia internazionale ha prodotto categorie di analisi molto ricche (Durkheim, Weber, Habermas, Bourdieu). In Grecia e in Italia, però, è rimasta spesso ai margini. Se la socioterapia avesse mantenuto la sua base sociologica, avrebbe richiesto una critica delle strutture sociali e delle disuguaglianze. Invece, la psicologizzazione ha spostato l’attenzione sui problemi individuali, meno minacciosi per l’ordine costituito.

Συμπέρασμα – Conclusione

GR: Η κοινωνιοθεραπεία παραμένει εγκλωβισμένη σε ψυχολογικές μυσταγωγίες διότι αυτό εξυπηρετεί πολιτισμικά και θεσμικά συμφέροντα. Ο κοινωνιολογικός ορθολογισμός, αντιθέτως, αποκαλύπτει τις κοινωνικές δομές και τις σχέσεις εξουσίας. Η επαναφορά της κοινωνιοθεραπείας στη βάση της κοινωνιολογίας είναι αναγκαία για μια πραγματικά επιστημονική και κριτική προσέγγιση.

IT: La socioterapia rimane intrappolata in mistagogie psicologiche perché ciò serve a interessi culturali e istituzionali. Il razionalismo sociologico, al contrario, mette in luce le strutture sociali e i rapporti di potere. Riportare la socioterapia alla sua base sociologica è indispensabile per un approccio realmente scientifico e critico.

Η κοινωνιοθεραπεία στην Ελλάδα: μια νέα γλώσσα κοινωνικής επιστήμης

La socioterapia in Grecia: un nuovo linguaggio della scienza sociale

Από τη θεωρία στη ζωή των κοινοτήτων

Dalla teoria alla vita delle comunità

Η κοινωνιοθεραπεία χρησιμοποιεί την ομάδα και την κοινότητα ως θεραπευτικό πεδίο. Η ρίζα της βρίσκεται στην κοινωνιομετρία του J. L. Moreno και στην ομαδική ανάλυση του S. H. Foulkes, δύο θεωρητικών που επηρέασαν την κοινωνική εργασία.
La socioterapia utilizza il gruppo e la comunità come campo terapeutico. Le sue radici si trovano nella sociometria di J. L. Moreno e nell’analisi di gruppo di S. H. Foulkes, due teorici che hanno influenzato il lavoro sociale.

Στην Ελλάδα, η κοινωνιοθεραπεία εφαρμόζεται σε κέντρα ημέρας, κινητές μονάδες, κοινωνικούς συνεταιρισμούς και προγράμματα για φοιτητές, μετανάστες, εργαζόμενους.
In Grecia, la socioterapia è applicata nei centri diurni, nelle unità mobili, nelle cooperative sociali e in programmi rivolti a studenti, migranti, lavoratori.

Θεσμικό πλαίσιο και μεταρρυθμίσεις

Quadro istituzionale e riforme

Η χώρα απέκτησε νομοθεσία ήδη από το 1999 (Ν. 2716/1999). Το 2024 ο νόμος 5129/2024 ολοκλήρωσε την ψυχιατρική μεταρρύθμιση και οργάνωσε το Εθνικό Δίκτυο Υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας. Το 2025 ακολούθησε υπουργική απόφαση που ρυθμίζει τα περιφερειακά δίκτυα.
Il Paese dispone di una legislazione dal 1999 (L. 2716/1999). Nel 2024 la legge 5129/2024 ha completato la riforma psichiatrica organizzando la Rete Nazionale dei Servizi di Salute Psichica Mentale. Nel 2025 un decreto ministeriale ha regolato le reti regionali.

Η κοινωνιοθεραπεία στην πράξη

La socioterapia nella pratica

Κινητές Μονάδες (π.χ. ΕΠΑΨΥ στις Κυκλάδες) προσφέρουν κοινοτικές παρεμβάσεις σε απομακρυσμένες περιοχές.
Unità Mobili (ad esempio EPAPSY nelle isole Cicladi) portano interventi comunitari in aree remote.
Κέντρα Ημέρας για φοιτητές, αυτισμό ή άνοια, χρηματοδοτούνται από το Ταμείο Ανάκαμψης.
Centri Diurni per studenti, autismo o demenza sono finanziati dal Recovery Fund.
Μονάδα BABEL στην Αθήνα στηρίζει μετανάστες και πρόσφυγες από το 2007.
L’Unità BABEL ad Atene sostiene migranti e rifugiati dal 2007.
Γραμμή 10306 και ΜΚΟ (π.χ. HIAS) προσφέρουν ομαδικές και ατομικές συνεδρίες.
La linea 10306 e ONG (ad esempio HIAS) offrono sessioni di gruppo e individuali.

Οι προκλήσεις

Le sfide

Παρά τις προόδους, παραμένουν ανισότητες στην πρόσβαση, ελλείψεις προσωπικού και ανάγκη πολιτισμικής επάρκειας για μετανάστες.
Nonostante i progressi, rimangono disuguaglianze nell’accesso, carenza di personale e necessità di competenza culturale per i migranti.

Γιατί αφορά τον EλληνοΪταλικό διάλογο

Perché riguarda il dialogo ItaloEllenico

Η κοινωνιοθεραπεία στην Ελλάδα συναντά το ιταλικό παράδειγμα της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης του Franco Basaglia. Ο διάλογος Ελλάδας–Ιταλίας μπορεί να εμπλουτίσει τις πρακτικές και στις δύο χώρες.
La socioterapia in Grecia incontra l’esempio italiano della riforma psichiatrica di Franco Basaglia. Il dialogo Grecia–Italia può arricchire le pratiche in entrambi i Paesi.

Βιβλιογραφία & Πηγές / Bibliografia & Fonti

Moreno, J. L. Who Shall Survive? (1953)
Foulkes, S. H. Group Analytic Psychotherapy (1964)
Peritogiannis, V. (2023). Mobile Mental Health Units in Greece (Social Sciences)
Ν. 5129/2024 – Υπουργείο Υγείας / Ministero della Salute
CNN Greece (2024): Νέες δομές ψυχικής υγείας / Nuove strutture di salute mentale
BABEL – Μονάδα Ψυχικής Υγείας για Μετανάστες / Unità di salute mentale per migranti

👉 Η κοινωνιοθεραπεία δεν είναι «εναλλακτική», αλλά κορμός μιας κοινωνιολογίας εφαρμοσμένης στις κοινότητες.
👉 La socioterapia non è “alternativa”, ma asse portante di una sociologia applicata alle comunità.