https://www.deepl.com/ <<< TRADUZIONI PER SEMPRE, CON UN SOLO CLICK
AVVISO PER I NAVIGANTI NAUFRAGATI NEL NOSTRO BILINGUISMO NOBILE
ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ
Ψηφιακή Επανάσταση και οι Κοσμογονικές Αλλαγές της Κοινωνίας της Πληροφορίας
Από τη Διαφώτιση των Δεδομένων στη Σκοτεινή Πλευρά του Ψηφιακού Χάσματος
Εισαγωγή: Η Μετάβαση από τη Βιομηχανική στην Ψηφιακή Εποχή
Η ψηφιακή επανάσταση, που ξεκίνησε στα τέλη του 20ού αιώνα, επαναπροσδιόρισε τη σχέση του ανθρώπου με την πληροφορία, τη γνώση και την κοινωνική αλληλεπίδραση. Εάν η Βιομηχανική Επανάσταση μετέτρεψε την παραγωγή και την οικονομία, η Ψηφιακή Επανάσταση μετασχημάτισε τον τρόπο σκέψης, επικοινωνίας και κοινωνικής οργάνωσης (Castells, 2000). Ωστόσο, αυτή η μετάβαση δεν είναι χωρίς παράδοξα: ενώ η πρόσβαση στην πληροφορία είναι πιο δημοκρατική, η κοινωνία αντιμετωπίζει νέα προβλήματα, όπως ο ψηφιακός αναλφαβητισμός, ο εθισμός στις οθόνες και η κοινωνική ατομικοποίηση.
1. Οι Κοσμογονικές Αλλαγές της Ψηφιακής Εποχής
Α) Η Απορρέουσα Κοινωνία της Πληροφορίας
Σύμφωνα με τον Manuel Castells (1996), η κοινωνία του δικτύου (network society) χαρακτηρίζεται από:
-
Αποκέντρωση της γνώσης: Η πληροφορία δεν ελέγχεται πλέον από ελίτ, αλλά διαρρέει μέσω ψηφιακών πλατφορμών.
-
Παραδοσιακών θεσμών υποβάθμιση: Τα social media αντικαθιστούν τους παραδοσιακούς μεσάζοντες (π.χ. ΜΜΕ, εκπαιδευτικά ιδρύματα).
-
Πολυφωνία vs. Παραπληροφόρηση: Η ελευθερία έκφρασης συνοδεύεται από την έκρηξη των fake news (Wardle & Derakhshan, 2017).
Β) Η Μετατόπιση από την Εποχή της Πληροφορίας στην Εποχή της Προσοχής
Οι Shoshana Zuboff (2019) και Tim Wu (2016) επισημαίνουν ότι τα ψηφιακά μέσα δεν πωλούν πλέον πληροφορίες, αλλά την προσοχή των χρηστών σε διαφημιστές. Αυτό δημιουργεί:
-
Ψηφιακό εθισμό: Οι αλγόριθμοι ενισχύουν τη συνεχή χρήση (π.χ. infinite scrolling).
-
Κοινωνική διάσπαση: Ο χρήστης μετατρέπεται σε “εμπόρευμα” δεδομένων (Zuboff, 2019).
2. Νέα Κοινωνικά Προβλήματα: Ψηφιακό Χάσμα και Λειτουργικός Αναλφαβητισμός
Α) Digital Divide: Η Νέα Τάξη της Πληροφορίας
Παρόλο που το Διαδίκτυο θεωρείται δικαίωμα, η ανισότητα πρόσβασης παραμένει (Van Dijk, 2020):
-
Γεωγραφικό χάσμα: Απομακρυσμένες περιοχές (π.χ. ορεινοί οικισμοί) υπολειτουργούν λόγω κακής σύνδεσης.
-
Οικονομικό χάσμα: Χαμηλόμισθες ομάδες δεν αξιοποιούν πλήρως τα ψηφιακά εργαλεία.
-
Γενεαλογικό χάσμα: Η μεγάλη ηλικία αντιμετωπίζει λειτουργικό αναλφαβητισμό (δηλαδή την αδυναμία χρήσης τεχνολογιών).
Β) Η Κρίση της Κριτικής Σκέψης
Η υπερβολική χρήση των ψηφιακών μέσων οδηγεί σε:
-
Επιφανειακή μάθηση: Ο χρήστης καταναλώνει πληροφορίες χωρίς ανάλυση (Bauerlein, 2008).
-
Εθισμό και κοινωνικό αποκλεισμό: Τα echo chambers (αλγοριθμικά φιλτραρισμένες ομάδες, φούσκες κοινών ενδιαφερόντων) ενισχύουν την πόλωση (Sunstein, 2017).
-
Απώλεια ανθρώπινης επαφής: Η ψηφιακή επικοινωνία υποκαθιστά τη συναισθηματική ένταση (Turkle, 2015).
3. Προτάσεις για μια Ανθρωποκεντρική Ψηφιακή Μετάβαση
Για να αντιμετωπιστούν οι προκλήσεις, χρειάζονται:
-
Ψηφιακή εκπαίδευση: Δια βίου εκπαιδευτικά προγράμματα για όλες τις ηλικίες (π.χ. ψηφιακή αλφαβητοποίηση σε ορεινούς οικισμούς).
-
Ρυθμιστικά πλαίσια: Περιορισμός των αλγορίθμων που εκμεταλλεύονται την προσοχή (GDPR, ψηφιακά δικαιώματα).
-
Κοινωνικές πρωτοβουλίες: Δίκτυα ορεινών και νησιωτικών κοινοτήτων (όπως προωθεί το FILO ITALOELLENICO) για ανταλλαγή βέλτιστων πρακτικών με εξωστρέφεια σε διεθνή πλαίσια.
Συμπέρασμα: Μια Ευρωπαϊκή Πρωτοβουλία για την Ψηφιακή Συνοχή
Η ψηφιακή επανάσταση δεν πρέπει να εξυπηρετεί μόνο την τεχνολογική εξέλιξη, αλλά την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Ως Ευρωπαϊκό δίκτυο, το FILO ITALOELLENICO μπορεί να παίξει κρίσιμο ρόλο:
-
Ενίσχυση της τοπικής ταυτότητας μέσω ψηφιακών εργαλείων και πρωτοβουλιών της τοπικής κοινωνίας πολιτών, μακριά από τα social που απλώς αναπαράγουν αποκλεισμούς με την ψευδαίσθηση της ποσοτικής επαφής.
-
Καταπολέμηση του ψηφιακού χάσματος με εκπαιδευτικές συμμαχίες και κοινές, καλά συντονισμένες δράσεις.
-
Προώθηση της κριτικής σκέψης ως αντίδοτο στην επιφανειακή πληροφόρηση, με σεμινάρια, εργασίας, επιμόρφωση και πιστοποίηση ικανοτήτων.
Η πρόκληση; Να μετατραπεί η ψηφιακή εποχή από εργαλείο καταπίεσης και αλλοτρίωσης, μαζικής νωθρότητας και ιδιωτικής αποβλάκωσης, σε όχημα δημοκρατίας και συλλογικής δημιουργικότητας.
Βιβλιογραφικές Αναφορές
-
Castells, M. (1996). The Rise of the Network Society.
-
Zuboff, S. (2019). The Age of Surveillance Capitalism.
-
Van Dijk, J. (2020). The Digital Divide.
-
Turkle, S. (2015). Reclaiming Conversation: The Power of Talk in a Digital Age.
[Αυτό το κείμενο δημοσιεύεται στο πλαίσιο της διεθνούς συνεργασίας του δικτύου FILO ITALOELLENICO για την προώθηση της ψηφιακής συνοχής και της κοινωνιολογικής έρευνας.]
Ευάγγελος Αλεξανδρής Ανδρούτσος
